Adobe veTipografi-5

 

Namık Kemal Sarıkavak

01 April 2006 | Sayı: Apr 2006

“Adobe’un kurucuları başlangıçta font sayısallaştırmanın tipografi konusunda eğitimi bulunmayan zeki insanlar* tarafından yapılabilecek küçük bir sorun olduğunu düşünüyorlardı. Ancak ilk sonuçlar, bu düşüncelerinden derhal uzaklaştırarak, onlara doğru yolu gösterdi.”1

Adobe’un kurucularının güvenini kazanan Sumner Stone asıl (original) yazı karakterlerini geliştirmek için tasarımcılardan
ve teknisyenlerden oluşan bir takım kurar (Resim:1).
Aralarında, Autologic’te çalışmakta olan gravür sanatçısı Robert Slimbach ve de Charles Bigelow’un Stanford’da
yürüttüğü dizgi programından öğrencisi olan Carol Twombly vardır. Slimbach ve Twombly 1987’de Adobe’da serbest
sayısallaştırıcılar olarak işe başlarlar ve 1988’de Fred Brady denetiminde ‘Adobe Asılları’ (Adobe Originals) programında
bazı güncel yazı karakterlerini tasarlamayı sürdürürler. Adobe, üstelik ‘Adobe Asılları’nı yaratması için dışarıdaki bazı tasarımcıları da görevlendirir. Örneğin bu tasarımcılardan biri, tasarım anlayışı mimari ozasollardaki (blueprint) yazı uygulamaları üzerinde temellendirilmiş bir yazı karakteri olan ‘Tekton’u yaratan David Siegel’dir.2 Adobe için ‘Adobe
Caslon’, ‘Trajan’, ‘Lithos’ ve Robert Slimbach’la birlikte Adobe’un kurumsal yazı karakterlerinden biri olacak olan
‘Myriad’ı da içeren günümüzün önemli ve güncel bazı fontlarını tasarlayan Carol Twombly “daha önce yapılmış olanların
türevlerini yapmak yerine, henüz gelişmekte olan bu yeni teknolojik ortam için yeni bir anlayışla fontlar tasarlama”
fikrine sahiptir (Resim:3). ‘Utopia’, ‘Adobe Garamond’, ‘Adobe Jenson’, ‘Minion’ ve daha birçok yazı karakterini tasarlamış olan Robert Slimbach ise amaçlarının “profesyonel tipografistlerin sayısal harf/font tasarımına güvenlerini kazanmak” olduğunu düşünmektedir (Resim:2). Çünkü o dönemde halen geleneksel tipografik ortamda harfleri elle düzenleme işlemi sürdürülmektedir. Ve bunları yapan basımcıların çoğu yeni teknoloji karşısında “bekle ve gör” anlayışı içindedir.3

(Adobe’un ilklerinden olmaları ve yaptıkları çalışmalarla şirketi yazı tasarımı alanında önemli bir düzleme getirmeleri nedeniyle, sözü edilen iki yazı tasarımcısını daha yakından tanıyalım. Bunlardan Robert Slimbach, 1956’da Amerika Birleşik Devletleri’nde Illinois, Evanston’da doğmuştur. Font tasarımcısı ve gravürcüdür. Babası klişeci ve basımcı olmasına karşın Los Angeles’taki University of California’da atletizm eğitimi alır. Lisansından sonra elle yaptığı birçok yazı tasarımını birleştirerek ipek baskı afişler üretmek ve basmak için çalışır. 1983’te klasik yazı karakteri çalışmalarına ve Hermann Zapf ile George Trump’ın tasarımlarına başladığı Autologic’e girer. 1985’te serbest font tasarımcısı olarak ITC  için iki tasarım gerçekleştirdiği Ventura’ya taşınır. 1987’de Sumner Stone onu Adobe’a davet eder. Adobe için birçok font üretir. Bazı tasarımlarda Adobe’un font ekibiyle birlikte çalışır. 1992’de Carol Twombly ile işbirliği içinde ‘Myriad’ı tasarlar. Bilgisayarın tasarımcıya sunduğu yaratıcı denetim hakkında oldukça gayretli olmasına karşın hazırlık çalışmalarını kağıt üzerine gerçekleştirir. Onun kaligrafisi son derece başarılıdır.)4

                                                                                                                                     Resim-1
Sumner Stone. Adobe’un ilk kaynak fontları Stone’un ‘Stone Family’,‘Dik’ (roman), ‘Tırnaksız’ (sans-serif) ve   ‘Düzensiz’  (informal) fontunun toplam 18 ağırlıkta kesilmiş yazı karakterleridir. 1991’de Amerikan grafik tasarım dergisi olan ‘Print’ için ‘Stone Print’ fontunu tasarlar. Sumner Stone 1987’de ‘Stone Family’, 1991’de ‘Print’, 1992’de (John Renner’la birlikte) ‘Stone Phonetic’ ve 1993’da ‘Silica’ fontlarını tasarlamıştır.


                                                Resim-2                                                               Resim-3
Robert Slimbach. Altyapısı kaligrafist ve gravür sanatçılığı olan Slimbach’ın yarattığı fontlar arasında 1987’de ‘Slimbach’, 1988’de ‘Giovanni’, 1989’da ‘Utopia’ ve ‘Adobe Garamond’, 1989’da ‘Minion’, 1992’de ‘Myriad’ ve ‘Poetica’, 1993’te ‘Sanvito’ ve ‘Caflisch Script’ sayılabilir.

Carol Twombly. Yazı tasarımlarıyla ödüller kazanmış olan Twombly’nin en iyi bilinen fontları 1984’te ‘Mirarae’, 1989’da ‘Charlemagne’, ‘Lithos’ ve ‘Trajan’, 1990’da ‘Adobe Caslon’, 1992’de ‘Myriad’, 1993’de ‘Viva’, 1994’te ‘Nueva’ ve 1997’de ‘Chaparral’dır. Carol Twombly, ‘Trajan’ ve ‘Charlemange’ gibi tarihin derinliklerinden gelen fontların tasarımcısıdır.

Poetica. Adobe’un kaynak fontlarından biri olarak 1992’de Slimbach tarafından tasarlanan ‘Poetica’ İtalyan Rönesansı boyunca geliştirilen ‘chancery’ elle yazılan elyazıları (handwriting scripts) üzerinde temellendirilmiştir. Yazının bu şık biçemi eğik yazı karakterleri ve çağdaş kaligrafi için temel olarak biçimlendirilmiştir. Adobe’un font tasarımcısı Robert Slimbach bu yeni tasarım dizisinde hümanistik yazı biçeminin (chancery script) canlılığını ve estetik özelliklerini yeniden elde etmiştir.

Carol Twombly ise, 1959’da Amerika Birleşik Devletleri’nde Concord’da doğmuştur. Harf/yazı tasarımcısıdır. Rhode Island Tasarım Okulu ve Stanford Üniversitesi’nde eğitimini tamamlar. 1984 yılında, Japonya’daki Morisawa Yazı Tasarımı Yarışması’nda kendi ‘Mirarae’ yazı karakteriyle ‘Birincilik’ ödülünü kazanır. 1988’de Adobe yazılım kuruluşuna katılır ve Adobe’un ilk kaynak fontlarından olan ‘Trajan’ (Resim:5), ‘Charlemagne’ ve ‘Lithos’ gibi benzersiz gösterim yazı karakterlerini tasarlar. Eğitimi boyunca New England’da her türlü sanatsal disiplini deneyen Twombly, Rhode Island School of Design’da (RISD) grafik tasarımı eğitimi alır. 1988’den başlayarak Twombly, Adobe Systems’da tam zamanlı grafik tasarımcı olarak çalışmaya başlar. Sekiz yıl boyunca, Adobe yazılımları için birçok güncel font üretir. Carol Twombly, Trajan, Charlemange ve Lithos gibi yazı tasarımlarını, Antik Yunan ve Roma’daki geçmişin klasik harf biçimlerinden 1700’lü yıllardaki William Caslon’ın yazı karakterlerine değin çok geniş bir tarihsel süreçten esinlenerek hazırlamıştır. Çoklu Anakopya (Multiple Master) olarak 1993’de tasarlanan ‘Viva’ ve 1994’de tasarlanan ‘Nueva’
gibi yazı karakterleri ise geleneksel köklerine sadık kalınarak Carol Twombly’nin yeni alanlara yönelen tasarımları olmuştur.)
5 Sumner Stone bu ekipte sadece genç tasarımcılara yer vermez. Geçmişin hurufat dökümhaneleri yerine ciddi bir yazı karakteri tasarım kuruluşu olarak Adobe’un konumunu güçlendirmek için Stone yayın tasarımcısı Roger Black, Yale Üniversitesi Tasarım Okulu yöneticisi Alvin Eisenmann, taş kesici ve yazıcısı Stephen Harvard ve hurufat basımcısı Jack Stauffacher gibi çeşitli alan uzmanlarını içeren bir ‘Dizgi/Font Danışma Kurulu’ toparlar. Bunun yanısıra bu kurulda Gerard Unger ve Eric Spiekermann gibi uluslararası font
tasarımcıları da sıkça yer alır. Böylelikle Adobe farklı kullanımlar için Roger Black, Allan Haley, Eric Spiekermann ve diğer usta tasarımcılarca seçilmiş font paketleri üretir.6


                                                                                                                                         Resim-6
Adoe Dizgi/Font takımı. Soldan Sağa: Jim Vasko, Robert Simbach Carol Twombly ve Fred Brady.

Adobe’un PostScript’i lisanslama ve bunun için PostScript’in kilit ögesi olan fontları üretme konusundaki çabaları artarak sürer. Kurulan font ekibiyle birlikte ‘Asıl PostScript Font’ üretimi işine girişildiği için, Adobe bilgisayar pazarına yönelik sayısallaştırılmak üzere daha fazla yazı karakteri elde etme çabalarını da sürdürür (Resim:06). Bu çabaların sonucunda font üreticilerine, kendi fontlarını sayısallaştırabilmeleri ve Adobe’un gözetimi altında PostScript teknolojisine onları dönüştürebilmeleri için, font yaratma araçlarını lisanslar. Eski dünyanın hurufat dökümhaneleri değişen pazar koşulları karşısında nihayet PostScript’in uyarlamalarına gereksinimleri
olduklarını kavramışlardır. Böylelikle Agfa, Monotype ve Berthold gibi geçmişin büyük dizgi donatıcıları kendi heybetli font kütüphanelerini PostScript’e dönüştürmek için Adobe ile uzlaşırlar. 1986’da Adobe’a katılan ve Adobe’un Harf/Font Geliştirme Bölümü yöneticisi olan David Lemon’a göre o dönem için “PostScript kapıdaki barbarlar gibidir.”7 Çünkü PostScript font teknolojisi kendine özel dizgi pazarının sonunu hazırlamaktadır. ‘Eski Dünya’nın hurufat dökümhaneleri ya bu değişim rüzgarına katılarak varlıklarını ve gelişmelerini sürdürecekler ya da pazarda esen PostScript kasırgasının savurmasıyla bu işten ayrılmak zorunda kalacaklardır. Büyük
hurufat dökümhanelerinin yanı sıra yeni yetme bağımsız harf/font tasarım kuruluşları da bu sayısal esintiye katılır. O yıllarda Altsys Corp.’un font tasarım programı olarak üçüncü parti bir ürün olan Fontographer’ının pazara ve bireysel olarak tasarımcıların kullanımına sunulması PostScript fontları tasarlamak için insanları bu alana yöneltir.



Trajan’. Roma’da bulunan Trajan Column üzerindeki yazıt birinci yüzyılda ayrıntılarındaki güzelliğin zirvesine ulaşan klasik Roma dönemi harf yapılarının bir örneğidir. Bu yazının önce fırça ile yazıldığı ve ardından taşa kazındığına inanılmaktadır. ‘Trajan Column’dan esinlenilerek hazırlanan bu biçimler 1989 yılında Carol Twombly tarafından tasarlanan Adobe’un kaynak fontu ‘Trajan’ın temelini oluşturur. ‘Trajan’ kitap, süreli yayın, afiş ve billboard’lardaki gösterim işleri için son derece uygun ve gözalıcı bir yazı karakteridir.

Sumner Stone. Adobe'un ilk tipografi yöneticisi olan Stone, 1986 da kendi taslaklama masasında çalışıyor.

PostScript font tasarımında bu gelişmeyi uluslararası düzeyde bir üretim patlaması izler. Böylelikle tüm dünyayı PostScript fontlar sarar. Elde mevcut, çoğalan font elbette pazarda bir parça ücretleri düşürür. Diğer yanda Amerika’da zaten yeterli ve caydırıcı
olmayan telif hakları kuralları küçük şirketlerin de font sayısallaştırma işine bütünüyle girebilmelerine ve ürünlerini pazarda satabilmelerine ortam yaratır. Bu sayısallaştırmalar lisanslı olmadıkları için geçmişin asıl/kaynak fontları üzerinde yapılan ufak tefek değişikliklerle ve farklı adlar altında, bir bakıma sahte fontlar olarak, üretilir. Ancak Adobe kendi PostScript font teknolojisinin özelliklerini 1989’da konu hakkındaki dava dosyasına kadar kapalı tuttuğu için bir süre daha font pazarında ücretleri yönlendirir. Nihayetinde, ‘Font Savaşları’ olarak bilinen dönem sonrasında (ki, daha sonra değinilecektir), Apple ve Microsoft’un Adobe ‘PostScript Type 1’ fontlarına rakip olarak biçimlendirdiği ‘TrueType’ (’Gerçek’ ya da diğer adlandırmayla ‘Ölçeklenebilir’) fontlar
pazarda bollaşmaya başladığı zaman font ücretleri gerçekten düşmeye başlar.

O dönem için PostScript fontlara olan talep daha fazla artmamasına karşın, font konusu hem dolaylı hem de doğrudan satışla artık Adobe açısından düzenli bir gelir kaynağıdır. Apple ve Microsoft’un kendisine karşı açtığı font savaşları sonunda taviz vermek zorunda kalan Adobe bu nedenle 1992’de PostScript fontları teşvik etmek üzere yeni yöntemler geliştirmeyi sürdürürken ‘Multiple Master’ olarak adlandırılacak olan yenilikçi bir biçimlemeyi yaratacaktır. Çoklu Anakopya (Multiple Master) font teknolojisi ilkesel
açıdan PostScript Type 1 font biçimlemesi üzerinde temellendirilmekte; kullanıcılara kendi yazı karakterleri üzerinde biçemsel açıdan daha fazla denetim olanağı sunmakta; optik ölçekleme (optical scalling) gibi zarif (fine) tipografide saygı duyulan eski teknikleri yöntemsel açıdan yeniden canlandırabilmektedir. Tüm bu yenilikçi yaklaşıma karşın, Çoklu Anakopya fontları yaratmanın teknik güçlükleri, hataları elle düzeltme gereği ve onu yönetmenin zorluğu konuk uygulamalardaki güvenilirliğini bile zedelemektedir. Çoklu
Anakopya font biçimlemesinin oluşturulması için özelliklerinin yazımında yardımcı olan David Lemon bile “Multiple Master, uygulamalar içinde asla iyi bir desteğe sahip değildi” diyerek bu durumu kabul etmektedir.8

1996’da ise Adobe yeni nesil bir font teknolojisi geliştirmek için Microsoft’la işbirliği yapar. Bunun altında yatan amaç PostScript fontların değerini korumak ve artırmaktır, neden ise PostScript fontlar sayesinde PostScript lisanslamanın yarattığı geliri sürdürmekdir. “OpenType” olarak adlandırılan, baskıda ve web ortamında kullanılabilecek, Latin-olmayan abeceler gibi genişletilmiş karakter takımlarını destekleyebilecek olan fontları yaratmak için oluşturulan biçimleme PostScript’in ve TrueType’ın görünüşlerini birleştirmektedir. Adobe kendi tüm kütüphanesini OpenType biçimlemeye dönüştürmeyi ve tüm Adobe uygulamalarının OpenType
biçimlemesini desteklemesini daha o yıllarda planlamaktadır. Microsoft’la yapılan OpenType görüşmelerinin başında bulunmuş olan D. Lemon “artık Adobe’un odaklandığı konu hangi fontun Adobe öyküsüne ne değer katabileceği üzerineydi. Fontlar PostScript’in neler yapabildiğini gösterdikçe, onlar aynı zamanda uygulamaların da neler yapabileceğini göstermenin bir yöntemi olacaklardı” diyor.9 Bu nedenle Adobe 1980’lerin sonuna doğru hedef olarak asıl donatı üreticilerine (OEMs) yönelecek ve yazıcı pazarında kendi
PostScript’inin yaygınlaşması için çıktı aygıtları üreticilerini ikna etme çabasına girecektir. Apple’ın müşterisi olması Adobe’a güçlü bir gelir olanağı sağlar.


Robert Slimbach. Adobe'daki bürosunda çalışıyor.


Robert Slimbach ve Fred Brady.
İkili ‘Adobe Asılları’ projesi için font kaynağı araştırması yürütür. Bu nedenle Belçika’da bulunan Plantin-Moretus Müzesi incelemeler yapmak üzere ziyaret edilir. Bilindiği gibi Christopher Plantin 17. yüzyılın önemli basımcılarından biridir. 1600’lerin ikinci yarısında Paris’te bulunduğu sırada edindiği Garamond hurufat kasaları daha sonra bastığı işlerde Plantin’in ünlenmesini sağlamıştır.

Resim-10
Adobe Garamond.
Robert Slimbach tarafından yürütülen Adobe Garamond font taslağı üzerinde Danışma Kurulu Üyesi Stephen Harvard’ın önemli ilk eleştirileri görülmektedir.



Resim-11
Fontologist.
Adobe’un 1987’deki IBM ile anlaşması önemli bir dönüm noktasıdır. Bu gelişme Adobe’a pazarda sadece doğru hedefi tutturma olanağı değil aynı zamanda PC kullanıcılarına Adobe PostScript Type 1 fontlarını kullanma olanağı verir.



Bunu HP izler. Artık PostScript, yazıcı dünyasının kapılarını açan sihirli bir anahtardır. Adobe’un lisanslama listesi Agfa-Gevaert, Apple, Apollo Computing, Ast Research, DataProducts, Diconics, Digital (DEC), IBM, Linotype, Mass Micro Systems, NBI, NEC, NeXT, Quadran, QMS, Qume, Texas Instruments, Varityper ve Wang gibi dönemin kalbur üstü şirketlerini içermektedir. Adobe’un başarısı sadece kuzey Amerika ile sınırlı kalmaz. PostScript’i dünya çapında bir genel geçer yapmak Japonya ve Avrupa’da da yayılmayı gerektirir. Üstelik birçok yazıcı motoru Japon malı olduğu için burası öncelikli hedeftir. 1987’de tipografi yöneticisi Sumner Stone Japonca fontlar için çalışır. 10,000’den daha fazla karakteri içeren her bir fontla Japonya pazarı dizgi için devasa bir gizil güce sahiptir (Resim:12). O dönem Japonya’daki dizgi endüstrisi iki hanedan tarafından yönetilmektedir: Tokyo’da Shaken ve Osaka’da Morisawa. Her ikisiyle de yapılan görüşmeler sonucunda PostScript’in genel geçer olması için sadece Morisawa ikna edilebilir. Adobe,
Morisawa’nın yazı karakterlerini lisanslar ve Morisawa’ya font sayısallaştırma araçlarını verir . Normal olarak PostScript 8 bit temelindeki ASCII şifrelemesinde sadece 256 karakteri içermesi için geliştirilmiştir (Resim:13). Bu nedenle şifrelemelerde dönüştürmeler gerekmektedir. Bu konuda yürütülen çalışmalar sonrasında ulaşılan sonucu Sumner Stone “bu kadar kazımayı yerleştirmek, PostScript’e ek olarak, büyük bir mühendislik oldu” diye açıklar.10 Böylelikle Morisawa anlaşması PostScript’e Japonya pazarının kapılarını aralar ve baskı motoru üreticileri ile anlaşmalar için bir adım oluşturur. Bu durumu pazarın diğer yazıcı motoru üreticileri olan Canon, Epson, Fujitsu, Nec, Panasonic, Ricoh ve Sony’nin de PostScript’i lisanslaması izler (Resim:15). Adobe’un anlaşmalarının sonucunda, Apple’ın Japon-dilli Macintosh’u ve PageMaker’ın yerelleştirilmiş sürümüyle birlikte masaüstü yayıncılık 1987’de Japonya’da yürürlüğe girer (Resim:14).


                                                           Resim-12                                                 Resim-13
Japon Dizgi Pazarı. 1987’de Adobe, Japon dizgi şirketlerini kendi fontlarını PostScript’e uyarlamaları konusunda ikna etmek üzere, Japonya’ya bir ekip gönderir. Morisawa ile yapılan anlaşma Adobe’un (her biri 10,000 ya da daha fazla karakteri içeren) Japonca fontların PostScript sürümünü sadece yaratmasına olanak sağlamaz, aynı zamanda PostScript yazıcı lisanslamaları için kapıların açılmasını da sağlar.


Resim-14
TechArt’ın kurucu ortağı Diane Burns Apple yararına 1987’de Japonya’ya gider. Onun Japon öğrencileri onu “DTP no haha” (masaüstü yayıncılığın anası) olarak adlandırır. Bu sayfa Japon pazarı için ilk PostScript LaserWriter’lardan birinde üretilmiştir.










Resim-15
Adobe Japonya’da PostScript’in olanaklarını göstermek için grafik çalışmaları hazırlatır. Resim 15’de görülen ‘kimono’ David Smith tarafından Illustrator 88’de çizilmiştir.












Kaynakça
*** “Zeki insanlar” sözcüğüyle 1980’li yıllardaki bilgisayar mühendisleri kastediliyor. Bu konuda “Digital Typography” kitabının yazarı
ve sayısal tipografi üzerine harf/font tasarım programı METAFONT ve matematik dizgi yapabilmek için sayfa tasarım programı TEX’i
geliştirmiş olan Prof. Donald Knuth da başlangıçta benzer düşünceler içindedir. Ancak işe giriştikten sonra uygulamalar içinde karşılaştığı tasarım güçlüklerini aşmak üzere (Adobe’a göre daha önceki yıllarda) tipografi alanında dünya çapında ünlü uzmanlardan destek alır. (O yıllarda bilgisayar teknolojisiyle ilgilenenler hatırlayacaktır: 1980’li yıllarda satır komutu biçiminde oluşturulan birçok programlama ve sayfa tanımlama dilleri vardı. Basic, Cobold, Fortran vb. programlama dilleri üzerine bilgisayar kursları ülkemizde de yaygındı.)
1 Pfiffner, Pamela., “Inside The Publishing Revolution; The Adobe Story”, 2003, Peachpit Press, Printed in the USA, s:56.
2 A.g.e., s:62., 3 A.g.e., s:62.
4 Sarıkavak, Namık Kemal., “Sayısal Tipografi 2; Batı’da ve Ülkemizde Sayısal Harf/Font Tasarımcıları”, 2005, Başkent Üniversitesi Yayınları, GSTMF Tasarım Dizisi No:2, Ankara, s:65.
5 A.g.e., s:83-85., 6 Pfiffner, 2003, s:63.
7 A.g.e., s:63., 8 A.g.e., s:65., 9 A.g.e., s:65., 10 A.g.e., s:74.