Adobeun kurucuları başlangıçta font sayısallaştırmanın tipografi konusunda eğitimi bulunmayan zeki insanlar* tarafından yapılabilecek küçük bir sorun olduğunu düşünüyorlardı. Ancak ilk sonuçlar, bu düşüncelerinden derhal uzaklaştırarak, onlara doğru yolu gösterdi.1
Adobeun kurucularının güvenini kazanan Sumner Stone asıl (original) yazı karakterlerini geliştirmek için tasarımcılardan
ve teknisyenlerden oluşan bir takım kurar (Resim:1).
Aralarında, Autologicte çalışmakta olan gravür sanatçısı Robert Slimbach ve de Charles Bigelowun Stanfordda
yürüttüğü dizgi programından öğrencisi olan Carol Twombly vardır. Slimbach ve Twombly 1987de Adobeda serbest
sayısallaştırıcılar olarak işe başlarlar ve 1988de Fred Brady denetiminde Adobe Asılları (Adobe Originals) programında
bazı güncel yazı karakterlerini tasarlamayı sürdürürler. Adobe, üstelik Adobe Asıllarını yaratması için dışarıdaki bazı tasarımcıları da görevlendirir. Örneğin bu tasarımcılardan biri, tasarım anlayışı mimari ozasollardaki (blueprint) yazı uygulamaları üzerinde temellendirilmiş bir yazı karakteri olan Tektonu yaratan David Siegeldir.2 Adobe için Adobe
Caslon, Trajan, Lithos ve Robert Slimbachla birlikte Adobeun kurumsal yazı karakterlerinden biri olacak olan
Myriadı da içeren günümüzün önemli ve güncel bazı fontlarını tasarlayan Carol Twombly daha önce yapılmış olanların
türevlerini yapmak yerine, henüz gelişmekte olan bu yeni teknolojik ortam için yeni bir anlayışla fontlar tasarlama
fikrine sahiptir (Resim:3). Utopia, Adobe Garamond, Adobe Jenson, Minion ve daha birçok yazı karakterini tasarlamış olan Robert Slimbach ise amaçlarının profesyonel tipografistlerin sayısal harf/font tasarımına güvenlerini kazanmak olduğunu düşünmektedir (Resim:2). Çünkü o dönemde halen geleneksel tipografik ortamda harfleri elle düzenleme işlemi sürdürülmektedir. Ve bunları yapan basımcıların çoğu yeni teknoloji karşısında bekle ve gör anlayışı içindedir.3
(Adobeun ilklerinden olmaları ve yaptıkları çalışmalarla şirketi yazı tasarımı alanında önemli bir düzleme getirmeleri nedeniyle, sözü edilen iki yazı tasarımcısını daha yakından tanıyalım. Bunlardan Robert Slimbach, 1956da Amerika Birleşik Devletlerinde Illinois, Evanstonda doğmuştur. Font tasarımcısı ve gravürcüdür. Babası klişeci ve basımcı olmasına karşın Los Angelestaki University of Californiada atletizm eğitimi alır. Lisansından sonra elle yaptığı birçok yazı tasarımını birleştirerek ipek baskı afişler üretmek ve basmak için çalışır. 1983te klasik yazı karakteri çalışmalarına ve Hermann Zapf ile George Trumpın tasarımlarına başladığı Autologice girer. 1985te serbest font tasarımcısı olarak ITC için iki tasarım gerçekleştirdiği Venturaya taşınır. 1987de Sumner Stone onu Adobea davet eder. Adobe için birçok font üretir. Bazı tasarımlarda Adobeun font ekibiyle birlikte çalışır. 1992de Carol Twombly ile işbirliği içinde Myriadı tasarlar. Bilgisayarın tasarımcıya sunduğu yaratıcı denetim hakkında oldukça gayretli olmasına karşın hazırlık çalışmalarını kağıt üzerine gerçekleştirir. Onun kaligrafisi son derece başarılıdır.)4
Resim-1
Sumner Stone. Adobeun ilk kaynak fontları Stoneun Stone Family,Dik (roman), Tırnaksız (sans-serif) ve Düzensiz (informal) fontunun toplam 18 ağırlıkta kesilmiş yazı karakterleridir. 1991de Amerikan grafik tasarım dergisi olan Print için Stone Print fontunu tasarlar. Sumner Stone 1987de Stone Family, 1991de Print, 1992de (John Rennerla birlikte) Stone Phonetic ve 1993da Silica fontlarını tasarlamıştır.
Resim-2 Resim-3
Robert Slimbach. Altyapısı kaligrafist ve gravür sanatçılığı olan Slimbachın yarattığı fontlar arasında 1987de Slimbach, 1988de Giovanni, 1989da Utopia ve Adobe Garamond, 1989da Minion, 1992de Myriad ve Poetica, 1993te Sanvito ve Caflisch Script sayılabilir.
Carol Twombly. Yazı tasarımlarıyla ödüller kazanmış olan Twomblynin en iyi bilinen fontları 1984te Mirarae, 1989da Charlemagne, Lithos ve Trajan, 1990da Adobe Caslon, 1992de Myriad, 1993de Viva, 1994te Nueva ve 1997de Chaparraldır. Carol Twombly, Trajan ve Charlemange gibi tarihin derinliklerinden gelen fontların tasarımcısıdır.
Poetica. Adobeun kaynak fontlarından biri olarak 1992de Slimbach tarafından tasarlanan Poetica İtalyan Rönesansı boyunca geliştirilen chancery elle yazılan elyazıları (handwriting scripts) üzerinde temellendirilmiştir. Yazının bu şık biçemi eğik yazı karakterleri ve çağdaş kaligrafi için temel olarak biçimlendirilmiştir. Adobeun font tasarımcısı Robert Slimbach bu yeni tasarım dizisinde hümanistik yazı biçeminin (chancery script) canlılığını ve estetik özelliklerini yeniden elde etmiştir.
Carol Twombly ise, 1959da Amerika Birleşik Devletlerinde Concordda doğmuştur. Harf/yazı tasarımcısıdır. Rhode Island Tasarım Okulu ve Stanford Üniversitesinde eğitimini tamamlar. 1984 yılında, Japonyadaki Morisawa Yazı Tasarımı Yarışmasında kendi Mirarae yazı karakteriyle Birincilik ödülünü kazanır. 1988de Adobe yazılım kuruluşuna katılır ve Adobeun ilk kaynak fontlarından olan Trajan (Resim:5), Charlemagne ve Lithos gibi benzersiz gösterim yazı karakterlerini tasarlar. Eğitimi boyunca New Englandda her türlü sanatsal disiplini deneyen Twombly, Rhode Island School of Designda (RISD) grafik tasarımı eğitimi alır. 1988den başlayarak Twombly, Adobe Systemsda tam zamanlı grafik tasarımcı olarak çalışmaya başlar. Sekiz yıl boyunca, Adobe yazılımları için birçok güncel font üretir. Carol Twombly, Trajan, Charlemange ve Lithos gibi yazı tasarımlarını, Antik Yunan ve Romadaki geçmişin klasik harf biçimlerinden 1700lü yıllardaki William Caslonın yazı karakterlerine değin çok geniş bir tarihsel süreçten esinlenerek hazırlamıştır. Çoklu Anakopya (Multiple Master) olarak 1993de tasarlanan Viva ve 1994de tasarlanan Nueva
gibi yazı karakterleri ise geleneksel köklerine sadık kalınarak Carol Twomblynin yeni alanlara yönelen tasarımları olmuştur.)
5 Sumner Stone bu ekipte sadece genç tasarımcılara yer vermez. Geçmişin hurufat dökümhaneleri yerine ciddi bir yazı karakteri tasarım kuruluşu olarak Adobeun konumunu güçlendirmek için Stone yayın tasarımcısı Roger Black, Yale Üniversitesi Tasarım Okulu yöneticisi Alvin Eisenmann, taş kesici ve yazıcısı Stephen Harvard ve hurufat basımcısı Jack Stauffacher gibi çeşitli alan uzmanlarını içeren bir Dizgi/Font Danışma Kurulu toparlar. Bunun yanısıra bu kurulda Gerard Unger ve Eric Spiekermann gibi uluslararası font
tasarımcıları da sıkça yer alır. Böylelikle Adobe farklı kullanımlar için Roger Black, Allan Haley, Eric Spiekermann ve diğer usta tasarımcılarca seçilmiş font paketleri üretir.6
Resim-6
Adoe Dizgi/Font takımı. Soldan Sağa: Jim Vasko, Robert Simbach Carol Twombly ve Fred Brady.
Adobeun PostScripti lisanslama ve bunun için PostScriptin kilit ögesi olan fontları üretme konusundaki çabaları artarak sürer. Kurulan font ekibiyle birlikte Asıl PostScript Font üretimi işine girişildiği için, Adobe bilgisayar pazarına yönelik sayısallaştırılmak üzere daha fazla yazı karakteri elde etme çabalarını da sürdürür (Resim:06). Bu çabaların sonucunda font üreticilerine, kendi fontlarını sayısallaştırabilmeleri ve Adobeun gözetimi altında PostScript teknolojisine onları dönüştürebilmeleri için, font yaratma araçlarını lisanslar. Eski dünyanın hurufat dökümhaneleri değişen pazar koşulları karşısında nihayet PostScriptin uyarlamalarına gereksinimleri
olduklarını kavramışlardır. Böylelikle Agfa, Monotype ve Berthold gibi geçmişin büyük dizgi donatıcıları kendi heybetli font kütüphanelerini PostScripte dönüştürmek için Adobe ile uzlaşırlar. 1986da Adobea katılan ve Adobeun Harf/Font Geliştirme Bölümü yöneticisi olan David Lemona göre o dönem için PostScript kapıdaki barbarlar gibidir.7 Çünkü PostScript font teknolojisi kendine özel dizgi pazarının sonunu hazırlamaktadır. Eski Dünyanın hurufat dökümhaneleri ya bu değişim rüzgarına katılarak varlıklarını ve gelişmelerini sürdürecekler ya da pazarda esen PostScript kasırgasının savurmasıyla bu işten ayrılmak zorunda kalacaklardır. Büyük
hurufat dökümhanelerinin yanı sıra yeni yetme bağımsız harf/font tasarım kuruluşları da bu sayısal esintiye katılır. O yıllarda Altsys Corp.un font tasarım programı olarak üçüncü parti bir ürün olan Fontographerının pazara ve bireysel olarak tasarımcıların kullanımına sunulması PostScript fontları tasarlamak için insanları bu alana yöneltir.
Trajan. Romada bulunan Trajan Column üzerindeki yazıt birinci yüzyılda ayrıntılarındaki güzelliğin zirvesine ulaşan klasik Roma dönemi harf yapılarının bir örneğidir. Bu yazının önce fırça ile yazıldığı ve ardından taşa kazındığına inanılmaktadır. Trajan Columndan esinlenilerek hazırlanan bu biçimler 1989 yılında Carol Twombly tarafından tasarlanan Adobeun kaynak fontu Trajanın temelini oluşturur. Trajan kitap, süreli yayın, afiş ve billboardlardaki gösterim işleri için son derece uygun ve gözalıcı bir yazı karakteridir.
Sumner Stone. Adobe'un ilk tipografi yöneticisi olan Stone, 1986 da kendi taslaklama masasında çalışıyor.
PostScript font tasarımında bu gelişmeyi uluslararası düzeyde bir üretim patlaması izler. Böylelikle tüm dünyayı PostScript fontlar sarar. Elde mevcut, çoğalan font elbette pazarda bir parça ücretleri düşürür. Diğer yanda Amerikada zaten yeterli ve caydırıcı
olmayan telif hakları kuralları küçük şirketlerin de font sayısallaştırma işine bütünüyle girebilmelerine ve ürünlerini pazarda satabilmelerine ortam yaratır. Bu sayısallaştırmalar lisanslı olmadıkları için geçmişin asıl/kaynak fontları üzerinde yapılan ufak tefek değişikliklerle ve farklı adlar altında, bir bakıma sahte fontlar olarak, üretilir. Ancak Adobe kendi PostScript font teknolojisinin özelliklerini 1989da konu hakkındaki dava dosyasına kadar kapalı tuttuğu için bir süre daha font pazarında ücretleri yönlendirir. Nihayetinde, Font Savaşları olarak bilinen dönem sonrasında (ki, daha sonra değinilecektir), Apple ve Microsoftun Adobe PostScript Type 1 fontlarına rakip olarak biçimlendirdiği TrueType (Gerçek ya da diğer adlandırmayla Ölçeklenebilir) fontlar
pazarda bollaşmaya başladığı zaman font ücretleri gerçekten düşmeye başlar.
O dönem için PostScript fontlara olan talep daha fazla artmamasına karşın, font konusu hem dolaylı hem de doğrudan satışla artık Adobe açısından düzenli bir gelir kaynağıdır. Apple ve Microsoftun kendisine karşı açtığı font savaşları sonunda taviz vermek zorunda kalan Adobe bu nedenle 1992de PostScript fontları teşvik etmek üzere yeni yöntemler geliştirmeyi sürdürürken Multiple Master olarak adlandırılacak olan yenilikçi bir biçimlemeyi yaratacaktır. Çoklu Anakopya (Multiple Master) font teknolojisi ilkesel
açıdan PostScript Type 1 font biçimlemesi üzerinde temellendirilmekte; kullanıcılara kendi yazı karakterleri üzerinde biçemsel açıdan daha fazla denetim olanağı sunmakta; optik ölçekleme (optical scalling) gibi zarif (fine) tipografide saygı duyulan eski teknikleri yöntemsel açıdan yeniden canlandırabilmektedir. Tüm bu yenilikçi yaklaşıma karşın, Çoklu Anakopya fontları yaratmanın teknik güçlükleri, hataları elle düzeltme gereği ve onu yönetmenin zorluğu konuk uygulamalardaki güvenilirliğini bile zedelemektedir. Çoklu
Anakopya font biçimlemesinin oluşturulması için özelliklerinin yazımında yardımcı olan David Lemon bile Multiple Master, uygulamalar içinde asla iyi bir desteğe sahip değildi diyerek bu durumu kabul etmektedir.8
1996da ise Adobe yeni nesil bir font teknolojisi geliştirmek için Microsoftla işbirliği yapar. Bunun altında yatan amaç PostScript fontların değerini korumak ve artırmaktır, neden ise PostScript fontlar sayesinde PostScript lisanslamanın yarattığı geliri sürdürmekdir. OpenType olarak adlandırılan, baskıda ve web ortamında kullanılabilecek, Latin-olmayan abeceler gibi genişletilmiş karakter takımlarını destekleyebilecek olan fontları yaratmak için oluşturulan biçimleme PostScriptin ve TrueTypeın görünüşlerini birleştirmektedir. Adobe kendi tüm kütüphanesini OpenType biçimlemeye dönüştürmeyi ve tüm Adobe uygulamalarının OpenType
biçimlemesini desteklemesini daha o yıllarda planlamaktadır. Microsoftla yapılan OpenType görüşmelerinin başında bulunmuş olan D. Lemon artık Adobeun odaklandığı konu hangi fontun Adobe öyküsüne ne değer katabileceği üzerineydi. Fontlar PostScriptin neler yapabildiğini gösterdikçe, onlar aynı zamanda uygulamaların da neler yapabileceğini göstermenin bir yöntemi olacaklardı diyor.9 Bu nedenle Adobe 1980lerin sonuna doğru hedef olarak asıl donatı üreticilerine (OEMs) yönelecek ve yazıcı pazarında kendi
PostScriptinin yaygınlaşması için çıktı aygıtları üreticilerini ikna etme çabasına girecektir. Appleın müşterisi olması Adobea güçlü bir gelir olanağı sağlar.
Robert Slimbach. Adobe'daki bürosunda çalışıyor.
Robert Slimbach ve Fred Brady.
İkili Adobe Asılları projesi için font kaynağı araştırması yürütür. Bu nedenle Belçikada bulunan Plantin-Moretus Müzesi incelemeler yapmak üzere ziyaret edilir. Bilindiği gibi Christopher Plantin 17. yüzyılın önemli basımcılarından biridir. 1600lerin ikinci yarısında Pariste bulunduğu sırada edindiği Garamond hurufat kasaları daha sonra bastığı işlerde Plantinin ünlenmesini sağlamıştır.
Resim-10
Adobe Garamond.
Robert Slimbach tarafından yürütülen Adobe Garamond font taslağı üzerinde Danışma Kurulu Üyesi Stephen Harvardın önemli ilk eleştirileri görülmektedir.
Resim-11
Fontologist.
Adobeun 1987deki IBM ile anlaşması önemli bir dönüm noktasıdır. Bu gelişme Adobea pazarda sadece doğru hedefi tutturma olanağı değil aynı zamanda PC kullanıcılarına Adobe PostScript Type 1 fontlarını kullanma olanağı verir.
Bunu HP izler. Artık PostScript, yazıcı dünyasının kapılarını açan sihirli bir anahtardır. Adobeun lisanslama listesi Agfa-Gevaert, Apple, Apollo Computing, Ast Research, DataProducts, Diconics, Digital (DEC), IBM, Linotype, Mass Micro Systems, NBI, NEC, NeXT, Quadran, QMS, Qume, Texas Instruments, Varityper ve Wang gibi dönemin kalbur üstü şirketlerini içermektedir. Adobeun başarısı sadece kuzey Amerika ile sınırlı kalmaz. PostScripti dünya çapında bir genel geçer yapmak Japonya ve Avrupada da yayılmayı gerektirir. Üstelik birçok yazıcı motoru Japon malı olduğu için burası öncelikli hedeftir. 1987de tipografi yöneticisi Sumner Stone Japonca fontlar için çalışır. 10,000den daha fazla karakteri içeren her bir fontla Japonya pazarı dizgi için devasa bir gizil güce sahiptir (Resim:12). O dönem Japonyadaki dizgi endüstrisi iki hanedan tarafından yönetilmektedir: Tokyoda Shaken ve Osakada Morisawa. Her ikisiyle de yapılan görüşmeler sonucunda PostScriptin genel geçer olması için sadece Morisawa ikna edilebilir. Adobe,
Morisawanın yazı karakterlerini lisanslar ve Morisawaya font sayısallaştırma araçlarını verir . Normal olarak PostScript 8 bit temelindeki ASCII şifrelemesinde sadece 256 karakteri içermesi için geliştirilmiştir (Resim:13). Bu nedenle şifrelemelerde dönüştürmeler gerekmektedir. Bu konuda yürütülen çalışmalar sonrasında ulaşılan sonucu Sumner Stone bu kadar kazımayı yerleştirmek, PostScripte ek olarak, büyük bir mühendislik oldu diye açıklar.10 Böylelikle Morisawa anlaşması PostScripte Japonya pazarının kapılarını aralar ve baskı motoru üreticileri ile anlaşmalar için bir adım oluşturur. Bu durumu pazarın diğer yazıcı motoru üreticileri olan Canon, Epson, Fujitsu, Nec, Panasonic, Ricoh ve Sonynin de PostScripti lisanslaması izler (Resim:15). Adobeun anlaşmalarının sonucunda, Appleın Japon-dilli Macintoshu ve PageMakerın yerelleştirilmiş sürümüyle birlikte masaüstü yayıncılık 1987de Japonyada yürürlüğe girer (Resim:14).
Resim-12 Resim-13
Japon Dizgi Pazarı. 1987de Adobe, Japon dizgi şirketlerini kendi fontlarını PostScripte uyarlamaları konusunda ikna etmek üzere, Japonyaya bir ekip gönderir. Morisawa ile yapılan anlaşma Adobeun (her biri 10,000 ya da daha fazla karakteri içeren) Japonca fontların PostScript sürümünü sadece yaratmasına olanak sağlamaz, aynı zamanda PostScript yazıcı lisanslamaları için kapıların açılmasını da sağlar.
Resim-14
TechArtın kurucu ortağı Diane Burns Apple yararına 1987de Japonyaya gider. Onun Japon öğrencileri onu DTP no haha (masaüstü yayıncılığın anası) olarak adlandırır. Bu sayfa Japon pazarı için ilk PostScript LaserWriterlardan birinde üretilmiştir.
Resim-15
Adobe Japonyada PostScriptin olanaklarını göstermek için grafik çalışmaları hazırlatır. Resim 15de görülen kimono David Smith tarafından Illustrator 88de çizilmiştir.
Kaynakça
*** Zeki insanlar sözcüğüyle 1980li yıllardaki bilgisayar mühendisleri kastediliyor. Bu konuda Digital Typography kitabının yazarı
ve sayısal tipografi üzerine harf/font tasarım programı METAFONT ve matematik dizgi yapabilmek için sayfa tasarım programı TEXi
geliştirmiş olan Prof. Donald Knuth da başlangıçta benzer düşünceler içindedir. Ancak işe giriştikten sonra uygulamalar içinde karşılaştığı tasarım güçlüklerini aşmak üzere (Adobea göre daha önceki yıllarda) tipografi alanında dünya çapında ünlü uzmanlardan destek alır. (O yıllarda bilgisayar teknolojisiyle ilgilenenler hatırlayacaktır: 1980li yıllarda satır komutu biçiminde oluşturulan birçok programlama ve sayfa tanımlama dilleri vardı. Basic, Cobold, Fortran vb. programlama dilleri üzerine bilgisayar kursları ülkemizde de yaygındı.)
1 Pfiffner, Pamela., Inside The Publishing Revolution; The Adobe Story, 2003, Peachpit Press, Printed in the USA, s:56.
2 A.g.e., s:62., 3 A.g.e., s:62.
4 Sarıkavak, Namık Kemal., Sayısal Tipografi 2; Batıda ve Ülkemizde Sayısal Harf/Font Tasarımcıları, 2005, Başkent Üniversitesi Yayınları, GSTMF Tasarım Dizisi No:2, Ankara, s:65.
5 A.g.e., s:83-85., 6 Pfiffner, 2003, s:63.
7 A.g.e., s:63., 8 A.g.e., s:65., 9 A.g.e., s:65., 10 A.g.e., s:74.